Kỳ Nam là gì? Kỳ Nam có thật không hay chỉ là truyền thuyết?

Kỳ Nam có thật không hay nó chỉ là một loại trầm hương thông thường nhưng chứa nhiều dầu hơn? Mang danh xưng “vua của các loại trầm hương” với giá trị sánh ngang với vàng ròng, Kỳ Nam được ví như báu vật quý hiếm, ẩn sâu trong những cánh rừng già, ẩn mình trong những câu chuyện truyền kỳ, khơi gợi trí tò mò và khát khao khám phá của nhân loại

Tuy nhiên, bao quanh Kỳ Nam vẫn còn nhiều bí ẩn, khiến nhiều người nghi ngờ về sự tồn tại thực sự của nó. Liệu Kỳ Nam có thực hay chỉ là truyền thuyết được thêu dệt qua bao thế hệ? Bài viết này sẽ đưa bạn đi tìm lời giải đáp cho câu hỏi muôn thuở: Kỳ Nam – Huyền thoại hay hiện thực?

• Kiến thức về Kỳ Nam
• Kiến thức về Trầm Hương
• Phong Thủy
• Tài Liệu
• Văn hóa Trầm Hương & Kỳ Nam

I. Kỳ Nam dưới góc nhìn của lịch sử.

Trong văn hóa dân gian Việt Nam, Kỳ Nam được bao phủ bởi những câu chuyện truyền thuyết, ẩn chứa niềm tin tâm linh và quan niệm về giá trị phi thường của nó. Các ghi chép về kỳ nam trong các tài liệu cổ đã phân biệt rất rõ: Kỳ Nam và Trầm Hương là 2 loại sản vật khác nhau:

Kỳ Nam trong Sách Đại Nam Nhất Thống Chí.

Theo sách Đại Nam Nhất Thống Chí, Kỳ Nam được tìm thấy ở nhiều nơi, nhưng nổi tiếng nhất là hai phủ Bình Khang và Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa. Kỳ Nam được ví như “lõi cây gió kết thành”, với 3 loại cây gió tạo nên 3 loại trầm và kỳ khác nhau: gió lưỡi trâu tạo ra khổ trầm, gió niệt tạo ra trầm hương, và gió bầu tạo ra Kỳ Nam. Cây có Kỳ Nam thường già, lá vàng, nhỏ bé và có nhiều u bướu trên thân:

Thổ sản kỳ nam ở hai phủ Bình Khang và Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa là hạng tốt nhất cả nước

Kỳ nam: Sản ở sơn man. Dân xã An Thành huyện Tân Định, hằng năm đi kiếm để nạp, năm nào không có kỳ nam phải nộp thay bằng trầm hương

Hương ấy (kỳ nam) là do lõi cây gió kết thành. Gió có 3 loại: gió lưỡi trâu thì thành khổ trầm, gió niệt thì thành trầm hương, gió bầu thì thành kỳ nam. Người ta thấy cây già lá vàng mà nhỏ, thân cây nổi nhiều u bướu, thì biết ngay là cây có hương, chặt bổ để lấy

Hồi đầu bản triều đặt đội An Sơn, hằng năm vào tháng 2 thì đi tìm kiếm, tháng 6 trở về, được nhiều ít không nhất định

Quyển 11, mặt khắc 29 – Đại Nam Nhất Thống Chí

Từ thời nhà Nguyễn trở về trước, Vua chúa đã sử dụng Kỳ Nam để xông hương, chế tạo đồ trang sức, hoặc làm quà tặng cho những vị quan triều đình và sứ thần nước ngoài.

Triều Nguyễn đặc biệt quan tâm đến việc khai thác Kỳ Nam. Vua Gia Long đã thành lập đội An Sơn chuyên đi tìm kiếm Kỳ Nam và miễn thuế, lao dịch cho những người tham gia. Đối với những cá nhân nộp cống Kỳ Nam, triều đình cũng có nhiều ưu đãi.

Kỳ Nam trong Sách Phủ Biên Tạp Lục.

Trong tác phẩm Phủ Biên Tạp Lục, Lê Quý Đôn đã dành nhiều thời gian nghiên cứu về Kỳ Nam, một sản vật quý hiếm được ví như “vua” của các loại trầm hương. Ông không chỉ mô tả chi tiết về nguồn gốc, đặc điểm của Kỳ Nam mà còn đưa ra các cách phân biệt nó với trầm hương, loại gỗ quý có nhiều điểm tương đồng.

Lê Quý Đôn ghi chép rằng Kỳ Nam thượng hạng xuất phát từ những ngọn núi thuộc hai phủ Bình Khang và Diên Khánh, trong khi Kỳ Nam loại hai được tìm thấy ở Phú Yên và Quy Nhơn. Để phân biệt Kỳ Nam và trầm hương, ông dựa vào những đặc điểm như hình chất, khí vị.

Kỳ nam sản xuất từ đầu núi các xã thuộc hai phủ Bình Khang và Diên Khánh là hạng tốt nhất, sản xuất từ Phú Yên và Quy Nhơn là thứ nhì…”.

Người ta dựa vào hình, chất, khí mà phân biệt trầm hương với kỳ nam. Trầm hương thì cứng, nặng, ít thơm, sắc nhạt, vị đắng; kỳ nam thì mềm, nhẹ, có hơi dầu, thơm mát, vị gồm đủ cay, chua, ngọt, đắng; đốt trầm hương thì khói hết xoáy rồi sau mới tan, đốt kỳ nam thì hơi khói lên thẳng mà dài, khói lâu tan…”

Phủ Biên Tạp Lục – Lê Quý Đôn

Với những miêu tả và phân biệt chi tiết, rõ ràng, Lê Quý Đôn đã khẳng định rằng Kỳ Nam là một sản vật có thật chứ không phải là truyền thuyết. Ông đã góp phần quan trọng vào việc xác định giá trị của Kỳ Nam, giúp loại gỗ quý này được biết đến rộng rãi hơn.

Dựa vào những tài liệu được ghi chép trong hai quyển sách Đại Nam Nhất Thống Chí và Phủ Biên Tạp Lục, ta có thể khẳng định rằng từ thời xa xưa, ông cha ta đã biết đến sự tồn tại của Kỳ Nam. Họ không chỉ nhận thức được giá trị quý hiếm của loại gỗ này mà còn xây dựng nên một hệ thống các tính chất để phân biệt Kỳ Nam với trầm hương.

II. Kỳ Nam trong các tài liệu khác.

Các tài liệu về kỳ nam của Việt Nam ở thế kỷ 19 vô cùng hiếm hoi. Trong đó có 2 tài liệu sau đây là có giá trị tham khảo cao:

Kỳ Nam trong Sách “Đất Việt Trời Nam” của Thái Văn Kiểm.

Theo Thái Văn Kiểm thì Kỳ Nam được miêu tả là một loại “gỗ thơm chứa rất nhiều dầu, màu đen có vân, nhai thì dẻo và đẳng, đốt cháy ra dầu và thơm lạ-lùng”. Nó được tìm thấy trong thân cây gió bầu, thường cùng với trầm hương. Tuy nhiên, Kỳ Nam quý giá hơn trầm hương rất nhiều, được ví như “ngọc thạch” so với “đá thủy tinh”.

Có hai giả thuyết về nguồn gốc của Kỳ Nam. Giả thuyết thứ nhất cho rằng Kỳ Nam hình thành do phân chim rơi xuống, làm cho cây bị bệnh và chất dầu tụ lại để chống chọi. Giả thuyết thứ hai cho rằng Kỳ Nam là do một thứ nấm làm cho chất gỗ nhẹ dần, thay đổi màu sắc và tụ tập chất dầu.

_Còn kỳ-nam là gì? Kỳ-nam cũng là một “hầt gỗ thơm chứa rất nhiều dầu, màu đen có vân, nhai thì dẻo và đẳng, đốt cháy ra dầu và thơm lạ-lùng. Nó cũng tìm thầy trong thân cây gió bầu nói trên, Nghĩa là trong một thân cây gió bầu, thường có nhiều trầm hương và có thể có một ít kỳ-nam. Trầm ví với kỳ-nam cũng như đá thủy-tinh đổi với ngọc-thạch.
_Người ta bảo rằng gỗ trầm biến thành kỳ-nam do những phân chim rơi xuống ở những nạn ba cây làm cho cây bị bệnh. Ở những chỗ bị bệnh ấy, hình như chất dầu tụ lại nhiều, để chống chọi với chứng bệnh và do đó sinh ra kỳ-nam. Cũng có người bảo rằng sự cầu kết thành kỳ-nam là do một thứ nấm làm cho chất gỗ nhẹ dần, thay mầu sắc và tụ tập chất dầu lại nhiều, sự tụ tập dẩu lại như vậy rất là bất thường.
_Nói tóm lại, kỳ-nam mầu đen lầm chấm trắng trông như lông con diều bởi vậy mới gọi là Bois d’aigle. Thứ kỳ-nam ở cành cây là quí nhất, người ta dùng làm thuồc trị cảm, phong, kiết lỵ v. v…

Đất Việt Trời Nam (1960) bởi Thái Văn Kiểm

Bài viết của nhà Đông Phương học Thái Văn Kiểm là một tài liệu tham khảo hữu ích về Kỳ Nam. Tuy nhiên, bài viết cũng có một số hạn chế cần được bổ sung về mặt khoa học.

Kỳ Nam trong Sách “Xứ Trầm Hương” của Quách Tấn.

Quách Tấn đã khẳng định vị trí độc tôn của Kỳ Nam Việt Nam và sự vượt trội của Kỳ Nam Khánh Hòa. Ông cũng trích dẫn ý kiến của Giáo sĩ Đắc Lộc khẳng định rằng Kỳ Nam là sản vật độc đáo của Việt Nam, không nơi nào khác có.

Giáo sĩ Đắc Lộc (Alexandre de Rhodes), người đã chỉnh đốn chữ Quốc ngữ, lại bảo rằng « Chỉ Việt Nam mới có kỳ nam » tức là gián tiếp bảo rằng các nước chỉ có thứ trầm hương hạng nhì mà thôi.

Chỉ có Việt Nam mới có kỳ nam. Và kỳ cũng như trầm ở Việt Nam tốt nhất lại là kỳ trầm của Khánh Hòa. Chẳng những người đi điệu bảo thế, mà sách Đại Nam Nhất Thống Chí của Cao xuân Dục và sách Tạp Lục của Lê quí Đôn cũng đều công nhận là thế.

Xứ Trầm Hương (1969) bởi Quách Tấn

Đoạn tài liệu của Quách Tấn không chỉ thể hiện sự quan tâm của mọi người đối với Kỳ Nam mà còn khẳng định nhận định của các nhà nghiên cứu từ xa xưa: Kỳ Nam chỉ có ở Việt Nam.

III. Kỳ Nam dưới cái nhìn của Khoa Học.

Vậy theo các nhà khoa học, Kỳ Nam là một chất/ hỗn hợp hoàn toàn khác biệt hay chỉ đơn giản là trầm hương nhưng đậm đặc hơn? Để trả lời câu hỏi này ta cần phải tìm hiểu về thành phần hóa học trong kỳ nam và trầm hương xem chúng giống hay khác nhau:

Thành Phần hóa học trong Trầm Hương và Kỳ Nam.

Vào năm 2015, một nhà nghiên cứu mùi hương ở Singapore đã phân tích 3 mẫu bao gồm: trầm hương, trầm hương mắc tử và kỳ nam được ông sưu tầm. Bằng phương pháp sắc ký khí – quang phổ khối (GC-MS) ta có thể thấy các thành phần hóa học trong trầm hương và kỳ nam. [Nguồn]

Dựa trên bảng phân tích trên, ta thấy cả 3 mẫu đều có chung một vài hợp chất như: α-agarosfuran, agarospirol, baimuxinal, v.v., nhưng kỳ nam có nhiều hợp chất lạ hơn mà chưa từng được ghi nhận. Ngoài ra Kỳ Nam có nhiệt độ tỏa thơm thấp hơn so với trầm hương (10.84 độ và 18.50 độ)

Bảng Phân Tích thành phần kỳ nam do Trung Quốc và Nhật Bản thực hiện.

Trước đây, các nhà khoa học Trung Quốc cũng nghi ngờ về sự tồn tại của Kỳ Nam. Họ đã phân tích nhiều loại gỗ Trầm Hương từ cây dó bầu được cho là “kỳ nam”được gửi đến phòng thí nghiệm, nhưng tất cả đều là giả. Nhờ sự giúp đỡ của một nhà sưu tập giàu kinh nghiệm, họ đã thu được 10 gram Kỳ Nam thật và phân tích bằng phương pháp GCMS. Kết quả được công bố trên tạp chí hóa học Trung Quốc vào năm 2012. [nguồn]

Dưới đây là những kết luận chính của nghiên cứu:

1. Hiệu suất chiết xuất dầu dễ bay hơi từ Kỳ Nam đạt 0,37%.
2. Kỳ Nam có chứa các hợp chất phổ biến trong trầm hương như α-agarosfuran, agarospirol, baimuxinal,… nhưng cũng có nhiều hợp chất độc đáo chưa được xác định đầy đủ.
3. Hàm lượng sesquiterpen trong Kỳ Nam cao hơn 75%, gấp nhiều lần so với trầm hương thông thường.
4. Hàm lượng sesquiterpen cao chính là nguyên nhân tạo nên hương thơm nồng nàn đặc trưng của Kỳ Nam.
5. GCMS là phương pháp hiệu quả để phân loại trầm hương và kỳ nam.

Trước đó ở Nhật Bản, được công bố trên các tạp chí tư nhân, cũng có hồ sơ sắc ký hóa học của kyara (kỳ nam) và Trầm hương, trong đó kyara (trầm hương) có nhiều thành phần nhỏ đa dạng hơn so với trầm hương thông thường.

Bổ sung: Tham khảo thêm các tài liệu học thuật về kỳ nam do các nhà nghiên cứu từ Nhật Bản phát hành trong những năm 1990:

Một Số Tài Liệu Khoa Học Về Kỳ Nam – Kyara từ các nhà nghiên cứu Nhật Bản.

Việc nghiên cứu Kỳ Nam gặp nhiều khó khăn do tính quý hiếm, chi phí cao và hạn chế về vật liệu. Do đó, mãi đến năm 2012, hồ sơ GCMS đầu tiên về Kỳ Nam mới được công bố. Nhờ các nghiên cứu khoa học và phân tích GCMS, chúng ta có thể khẳng định Kỳ Nam là một sản vật có thật và hoàn toàn không phải là trầm hương thông thường.

Kết Luận.

Qua bài viết ta có thể rút ra một số kết luận sau:

• Kỳ Nam là một sản vật có thật, không chỉ là truyền thuyết.
• Kỳ Nam cũng không phải là một loại trầm hương cô đặc hơn mà là một hợp chất khác biệt hoàn toàn so với trầm hương thông thường.

Các nghiên cứu khoa học và phân tích GCMS đã khẳng định điều này. Kỳ Nam có giá trị cao hơn nhiều so với trầm hương thông thường do thành phần hóa học độc đáo và hương thơm nồng nàn đặc trưng. Việc bảo tồn và phát triển Kỳ Nam là điều cần thiết để giữ gìn bản sắc văn hóa và phát triển kinh tế.