Ẩn mình trong kho báu Shosoin của chùa Todaiji Nhật Bản là một khối trầm hương mang tên Lan Xa Đãi (蘭奢待) hay Ranjatai. Được mệnh danh là “Thiên hạ đệ nhất danh hương”, Lan Xa Đãi là khối trầm hương quốc bảo của Nhật Bản không chỉ nổi tiếng bởi hương thơm thanh tao, quý phái mà còn bởi giá trị lịch sử và văn hóa trường tồn qua hàng thế kỷ.
Bài viết này sẽ đưa bạn khám phá nguồn gốc, đặc điểm, giá trị và những giai thoại lịch sử xoay quanh Lan Xa Đãi. Hãy cùng bước vào hành trình đầy mê hoặc để hiểu rõ hơn về “linh hồn” của Hương Đạo Nhật Bản – Lan Xa Đãi.
Mục Lục Bài Viết
I. Tổng quan về khối Trầm Hương Lan Xa Đãi – Ranjatai.
Lan Xa Đãi là một khối gỗ thơm có hình dạng không đồng đều, dài 156 cm, đường kính lớn nhất 42,5 cm và nặng 11,6 kg. Phần bên trong gần như rỗng.
Về phần rỗng bên trong, sách “Chính Thương Viện Dược Vật” (正倉院藥物) xuất bản năm 1955 ghi chép rằng nó “bị mục ruỗng và rỗng”. Tuy nhiên, sau nhiều lần khảo sát, nhà dược học sử học Yoneda Kaiten lại đưa ra giả thuyết khác. Ông cho rằng người xưa đã chủ động loại bỏ các phần gỗ không chứa tinh dầu, Kỹ thuật này nhằm đảm bảo trầm hương không phát ra mùi hương ngoài ý muốn trong quá trình đốt. Đây là một kỹ thuật phổ biến từ ngày xưa cho đến hôm nay.
Yoneda Kaiten cũng khẳng định Lan Xa Đãi là một loại trầm hương đặc biệt, hình thành từ nhựa và tinh dầu tích tụ trong thân cây thuộc chi Aquilaria (họ Dó). Ông suy đoán rằng khối Lan Xa Đãi có nguồn gốc từ vùng núi phía Đông bán đảo Đông Dương, trải dài từ miền Trung Lào sang Việt Nam.
Mặc dù ngày nay Lan Xa Đãi không còn tỏa hương thơm nồng nàn như ban đầu, nhưng theo Yoneda Kaiten (năm 2000) và Yoneda Yusuke (cựu giám đốc văn phòng Shosoin, năm 1998), khi đưa sát mặt vào khối gỗ, người ta vẫn có thể cảm nhận được hương thơm thoang thoảng đặc trưng của trầm hương.
Nguồn gốc của Lan Xa Đãi vẫn còn là một bí ẩn với nhiều giả thuyết khác nhau, nhưng không có giả thuyết nào được khẳng định chắc chắn.
II. Giải thích về tên gọi Lan Xa Đãi (Ranjatai – 蘭奢待).
- Người Nhật gọi là: 蘭奢待／蘭麝待（らんじゃたい)
- Phiên âm tiếng Nhật: Ranjatai
- Phiên âm tiếng Trung: Ranshedai hay Lanshedai
- Phiên âm Tiếng Việt: Lan Xa Đãi
Khối trầm hương Lan Xa Đãi ban đầu được gọi là ōjukukō (黄熟香), tiếng Việt là Hoàng Thục Hương (Hương thơm chín vàng). Sau đó, theo lệnh của Hoàng hậu Komyo, khối trầm hương được chuyển đến kho báu Shōsōin (正倉院) thuộc chùa Todaiji (東大寺) – một ngôi chùa Phật giáo quyền uy và có ảnh hưởng lớn thời bấy giờ ở Nara. Cũng từ đây, tên gọi của nó được đổi thành Ranjatai (蘭奢待).
Nếu phân tích kỹ, bạn sẽ thấy các ký tự trong tên gọi Ranjatai (蘭奢待) có bao gồm cả 東大寺 (Tōdai-ji), tên của ngôi chùa Todai-ji. Đây có thể là cách đánh dấu quyền sở hữu hoặc thể hiện mối liên hệ đặc biệt giữa Lan Xa Đãi với ngôi chùa này.
- Lý do đổi tên được giải thích như sau:
- Khối trầm hương này vốn thuộc về Thiên hoàng Shōmu, nên đáng lẽ được gọi là “Đông Đại Tự” (tên chùa Todai-ji).
- Tuy nhiên, vì việc đốt cháy mới “nghe” được hương thơm nên được xem là hành động không may mắn, do đó người ta đã đổi tên thành “Lan Xa Đãi”, với ý nghĩa ẩn chứa tên “Đông Đại Tự” trong đó.
- Theo Giám đốc Viện Nghiên cứu Lịch sử Todai-ji, Horiike Harumitsu: Người đặt tên “Lan Xa Đãi” được cho là Tướng quân Ashikaga Yoshimasa, vị Mạc chúa thứ 8 của Mạc phủ Muromachi.
- Theo Honma, tên gọi “Lan Xa Đãi” xuất hiện lần đầu tiên trong danh sách các loại hương liệu quý hiếm được ghi chép trong “Tân Trát Vãng Lai” vào năm 1367.
- Tên gọi “Ōjukukō” (黄熟香) xuất hiện sớm nhất trong “Danh mục kiểm kê kho tàng được niêm phong theo lệnh triều đình của chùa Todai-ji” vào năm 1193.
III. Nguồn Gốc và những lần Lan Xa Đãi bị cắt gọt trong lịch sử.
Hiện nay, chưa có tài liệu lịch sử chính thống nào ghi chép cụ thể về cách Lan Xa Đãi được truyền vào Nhật Bản. Vài tài liệu không chính thức cho rằng:
- Có giả thuyết cho rằng khối Lan Xa Đãi là một món cống phẩm từ Trung Quốc tặng cho Thiên hoàng Nhật Bản Shōmu (năm 724-748).
- Một vài nguồn khác cho rằng Đại Sư Không Hải, còn được gọi là Hoằng Pháp Đại Sư (Kūkai) đem về Nhật sau một chuyến vân du đến Trung Quốc.
- Một bài báo còn cho rằng Khối Lan Xa Đãi đã trôi dạt đến đảo Awaji vào năm 595, dưới triều đại Nữ hoàng Suiko.
- Giáo sư Horiike Harumitsu lại đưa ra giả thuyết rằng Lan Xa Đãi được Quan đại thần Fujiwara no Maro mang về từ Trung Quốc vào năm 804, và được sử dụng trong nghi lễ cầu siêu cho Hoàng tử Sawaara.
Tuy nhiên, tất cả giả thuyết trên đều chưa có bằng chứng xác thực.
3.1 Việc cắt gọt Lan Xa Đãi trong lịch sử.
Khối Lan Xa Đãi là một khối Trầm Hương (có tài liệu còn cho rằng đây là Kỳ Nam), vì vậy không quá ngạc nhiên khi nó đã bị cắt gọt rất nhiều lần trong quá khứ để phục vụ cho nhu cầu Hương Đạo. Năm 1997, nhà nghiên cứu Yoneda Kaiten đã phát hiện ra 38 vết cắt trên khối trầm hương, trong đó có một chỗ bị cắt đi cắt lại khoảng 50 lần. Dưới đây là một số lần cắt gọt đáng chú ý:
- Năm 1465: Thiên hoàng Go-Tsuchimikado ra lệnh cắt một mảnh nhỏ từ Lan Xa Đãi để ban tặng cho Tướng quân Ashikaga Yoshimasa.
- Năm 1574: Thiên hoàng Ogimachi ra lệnh cắt một mảnh nhỏ để tặng cho Oda Nobunaga, vị tướng lĩnh có công thống nhất nước Nhật Bản.
- Năm 1602: Có giả thuyết cho rằng Tokugawa Ieyasu, một vị Tướng quân quyền lực, cũng đã xin được một mảnh nhỏ từ Lan Xa Đãi.
- Năm 1877: Thiên hoàng Minh Trị yêu cầu cắt một mảnh nhỏ từ Lan Xa Đãi.
Câu chuyện thú vị:
- Sử sách ghi chép rằng Oda Nobunaga chỉ giữ lại một phần nhỏ mảnh Lan Xa Đãi cho mình, phần còn lại ông ban tặng cho những thuộc hạ có công, trong đó có cả bậc thầy về trà đạo Sen-no Rikyu.
- Thiên hoàng Minh Trị thì chia mảnh Lan Xa Đãi của mình thành hai phần, một để giữ lại và một để đốt nhằm thưởng thức hương thơm quý giá.
Ngày nay, việc cắt gọt Lan Xa Đãi đã không còn được thực hiện nữa.
3.2 Vết cắt và thẻ tre.
Ngày nay, chúng ta có thể thấy được trên khôi Lan Xa Đãi có một vài vết cắt rõ rệt, nhưng chỉ có ba tấm thẻ tre, mỗi tấm thẻ ghi rõ:
- “Vết cắt do Ashikaga Yoshimasa ban tặng”
- “Vết cắt do Oda Nobunaga ban tặng”
- “Vết cắt được thực hiện theo lệnh Thiên hoàng Minh Trị vào năm Minh Trị thứ 10”
Các tấm thẻ tre này không phải được chế tác ngay khi khối Lan Xa Đãi bị cắt mà cả 3 thẻ tre ghi chú này đều được chế tác vào thời Minh Trị. Nguồn gốc của những vết cắt trước đó vẫn chưa được xác định rõ ràng.
IV. Kết Luận.
Lan Xa Đãi – khối trầm hương quý báu của Nhật Bản – không chỉ là một di vật lịch sử mà còn là biểu tượng văn hóa độc đáo. Mùi hương quý giá, những giai thoại thú vị và sự trân trọng qua hàng thế kỷ đã biến Lan Xa Đãi trở thành báu vật quốc gia của xứ sở hoa anh đào.
Mặc dù việc cắt gọt trong quá khứ đã ảnh hưởng đến hình dạng của Lan Xa Đãi, nhưng nó cũng cho thấy tầm quan trọng và ý nghĩa lịch sử của khối trầm hương này. Ngày nay, Lan Xa Đãi được bảo vệ cẩn thận và chỉ được trưng bày hiếm hoi tại kho Shosoin, nhằm mục đích bảo tồn lâu dài cho thế hệ mai sau. Lần gần nhất Lan Xa Đãi được trưng bày trước công chúng là vào năm 2011.
Pingback: Nghệ thuật Hương Đạo Nhật Bản: Văn hóa nghe hương độc đáo.